Վերջաբան

Երեք ժամ հետո թագավորական ժյուրիի ընդլայնված խորհրդակցությունը, հորքուր մորքուրների, ներխուժած և վրդովված խնամիների մասնակցությամբ, կայացնում է խաղաղամետ իր որոշումը, որն արտահայտվում է թագավորական հրամանագրի տեսքով:
<Մենք, Միակալ և Արդարամիտ Թագավորս, Առաջնորդվելով ավելորդ և անիմաստ բողոքներից ու դատական նիստերից հրաժարվելու, ընտանեկան անհարկի սկանդալներից խուսափելու սկզբունքով, և դավանելով խաղաղության և համընդհանուր համաձայնության գաղափարները` Որոշում ենք
1. Ամենասիրած հարսի կոչումը հավասարապես բաժանվում է երեք սիրելի հարսների միջև, քանզի ճիշտ չէ հարսների միջև տարբերություն դնել և վտանգել նրանց փխրուն հոգեկանը:
2. Հրամայում եմ մրցույթի մասին թաղի կանանց պատմածը ձեր իսկ օգուտի համար ուղտը որպես լու ընկալել:
3. Ամենաշնորհքով հարսը մեր տղայի մասնակցությամբ ապրելու է պալատներում, որպեսզի իր շնորհքով փայլ տա պալատական նիստ ու կացին, իր ճարտար լեզվով և մարդկանց համոզելու շնորհքով հյուրեր և դիվանագետներ ընդունի, ճամփի և ճանապարհ դնի, և եթե պետք լինի, ուղարկի:
4. Ամենահամեստ հարսն իր ամուսնուն կտանի մայրաքաղաք, որպեսզի իր համեստությամբ փայլ տա քաղաքին ու նրա նիստ ու կացին: Ժողովուրդը մեղք է, նրանով լիարժեք և ծանրակշիռ զբաղվելու ժամանակն է: Հարսն իրեն հատուկ եռանդով կբացի դպրոցներ և հիվանդանոցներ, և իրեն հատուկ սրտացավությամբ կհետևի դրանց գործունեության ընթացքին: Նրա պատճառով ավելի քիչ կհիվանդանան ու ավելի շատ կաշխատեն, ու հաճախակի տոներ կտոնեն:
5. Կրտսեր տղան իր նշանածի հետ կապրի սահմանամերձ շրջանում: Նրանք այնտեղ չեն կորչի, քանի որ հարսը լավ կարում է, ճաշ պատաստում, և թաղի կանանց ասելով, անասուններից էլ է լավ հասկանում: Թող նա իր մեծամտությունը թողի գյուղի ցեխերում, և այն ժամանակ հնարավոր է ապրի քաղաքում, ավագ հարսների մոտ: Թագավոր խաղաղասեր և արդարամիտ: Հույսով ենք՝ վերջ: Նաև խնամիասեր:>
Այստեղ թագուհին նկատեց, որ հարսների փորն իջել է, և շա՜տ ուրախացավ: Նա իրեն հատուկ նենգությամբ նայեց երեխաների աչքերի մեջ ու հարցրեց,-«Բարի ազատում եղա՞վ, բալեքս»: Ամենաշնորհքով հարսն իրեն հատուկ համեստությամբ, գլուխը բարձր և դիպլոմը ցած պահած պատասխանեց, –«Բոլորի՜ս եղավ բարի ազատում, սիրելի՜ մայրիկ, և բարի՜ վերջաբան: Մենք հո խելքներս հացի հետ չենք կերել, որ այն վիճակով երեխա բերենք, ու երեխաների հոգեկանը վնասենք: Առայժմ հետաձգել ենք: Թող մնա հետո, հանգիստ սրտով, ինչպես կարգն է, հարսանիքից հետո: Մենք հո խայտառակ չե՞նք»: Այդ խոսքերից հետո նրա մարտավկան միամտորեն ձայն տվեց,-«Կեցցեն թագավորի հարսները, ըստ սուբորդինացիայի»: Դրսում մի այնպիսի աղմուկ բարձրացավ, որ պալատում իրար հետ առանց գոռալ հնարավոր չէր խոսել: Մյուս հարսը, ազդված արքայի արդարամիտ որոշումից և դրսի աղմուկից, լալիս էր, որպես համաձայնության նշան, և անտեսեց այդ կանխատեսելի կսմտոցը:
Միջնեկ տղան երեք օր ու գիշեր քեֆ էր անում, կնոջն ուսերից չէր իջեցնում, և բոլորին համոզում էր, որ նա աստվածուհի է: Այնքան զարմացավ, թե այդ աստվածուհին ինչի՞ համար է իրեն գժի պես սիրում, որ մի անգամ հարբած աստվածուհին զգուշացրեց, -«Ուշադիր կլինես, զարմանքդ չջրիկանա՜»: Դրանից հետո նա մի տարի այդ մտքի վրա տանջվում էր, ու՝ ջրից մահու չափ վախենում: Հետո, երբ զարմանքի թեման փոխվեց, այդ մի վախն անցավ:
Ավագ տղան դժգոհեց, քեֆերի ժամանակ հարբեց, լաց եղավ, իր բախտից բողոքեց, ու վազեց քաղաք, որտեղ կինը երեք օր էր, ինչ իրեն չէր սպասում:
Կրտսեր տղան մեծամտորեն ձայն չհանեց, քեֆերին չմասնակցեց, ծնողներից կնոջ հետ ստացավ նրանց օրհնությունը, գնաց սահմանամերձ գյուղ:
Այսպես խաղաղությունը իջավ թագավորության վրա: Ամենակարևորը, որ բոլորն էլ դժգոհ չէին: Կրտսեր հարսը մեծամտորեն լռում էր ու բոլորին ժպտում: Դե, մեծամիտներն իրենց բախտի համար թող իրենց մեղադրեն: Նա գիտեր, որ արժանիքներ չունի, և այդ պատճառով ավագ հարսի պես չնեղվեց: Տեր թագավորի առողջությունը լավ չէր, և չգիտես ինչու, իրեն լավ էր զգում միայն սահմանամերձ շրջանում, որտեղ հակառակի պես ապրում էր ամենաանհաջող հարսը՝ մեծամիտը: Թագավորի ասելով, ինչ որ մի իմաստուն, որի անունը չի հիշում, ժամանակին իրեն խորհուրդ է տվել ճնշումը բուժել անասնապահությամբ զբաղվելով: Երևի գյուղ գնաց նաև նրա համար, որ թագուհին անճար հարսին որոշ բաներ սովորեցնի, և սա խեղճ տղայի կյանքը քի՜չ ուտի: Ասում են, որ առերես իրար հետ լավ են, բարեհամբույր: Իբր տնից ծիծաղի ձայն է գալիս, և հյուրերն էլ գոհ են մնում: Ստի ոտները կարճ են: Պարզ է, որ մեծամիտն ուզում է թագուհու հետ թագավորի գլուխն աղալ և հրամանը փոխել տալ: Շու՜տ արա, միամիտ, բա՜ն չմնաց, էսօր էգուց է: Իբր թե ամուսինը անասնագոմեր է պատրաստել, հողեր է մշակում, տեխնիկա է ձեռք բերել: Կինն օգնում է հաշվարկներում, դպրոցում էլ դաս է տալիս: Մեծամիտն ամեն ինչ դիտմամբ է անում ու տարածում, որ մյուս հարսները լսեն, ու սրտները տրաքի: Եվ կարողանու՜մ է անաստվածը հեռվից հեռու վնասել խեղճերին:
Երկուսի էլ հոգեկանը և նյարդերը խախտվել են: Ամռանը հանգստանալու մի նորմալ տեղ կար ամբողջ թագավորությունում: Անխիղճը թագուհու պես նստել է այնտեղ, պառավներին տարել իր մոտ, ու իրենց սևերես է անում: Խեղճ թագավորին քանի անգամ տեսել են կովեր արածացնելիս: Ասում են, թագուհին էլ կով է կթում, ու իբր հարսին չի թողնում մոտենալ, քանի ուժը տեղն է: Ճիշտն ասած, իրենց տեղ՜ն է: Եթե չեն ուզում առոք փառոք վայելել իրենց ծերությունը համեստ հարսի կամ շնորհքով հարսի մոտ, թող մեծամիտ անդիպլոմավոր գեղջկուհու ձեռքի տակ իրենց օրվա հացը վաստակեն: Տղաները չդիմացան կարոտին, առանձին առանձին նամակ գրեցին՝ վեր կացեք, եկեք:
Ավագ տղայի նամակը.-«Բարևագիր: Այ հեր, ո՞նց ես, մերս ո՞նց է, մենք ոչինչ: Կամ շուտ արի քաղաք, իշխանությունն ինձ տուր, կամ …չգիտեմ, ժամանակ չկա, որոշիր: Քեզ չեմ ուզում կորցնել, բայց չեմ ուզում կորցնել նաև իմ հնարավորությունը: Զորքը հավաքել ենք, անվտանգության տղերքը միշտ մեզ հետ են: Քո անխուսափելիին ենք սպասում, որ դրա հերն անիծեմ: Անունով եղբայր է: Ժառանգության մեջ ավագության սկզբունք կա: Աշխարհի կարգն է: Քո հեռակա հրամաններով և այստեղի անկայուն վիճակով լավ բան չի սպասվում: Քո ամենահամեստ հարսը քեզ և մայրիկին բարևներ ու համբույրներ է ուզարկում, և հիշեցնում, որ դուք իր թալիսմանն եք»:
Միջնեկ տղայի նամակը.-«Կարոտագիր: Սիրելի հայրս, ես լավ չեմ: Քանի որ չգիտեմ, թե՝ ես ով եմ: Կինս հաղթե՞ց ազնվաբար, այո՞: Դե արի ու քո ձեռքով հրաման գրիր, իշխանությունը տուր իրեն և ինձ, որ դրանց բոլորի բերանները փակենք, ու՝ աստված քեզ հետ: Մի վախեցիր, հատուկ բաժնի տղերքը միշտ հետներս են, զորք եմ հավաքել, ու հենց մեռար, աստված չանի, ես դրա մերը կլացացնեմ: Քո կարոտից մաշվող որդի: Հա, դրան ասա, թող կնոջս մասին քիչ բամբասի: Բա որ ես եմ բերանս բացել: Քո ամենաշնորհքով հարսը քեզ ու մայրիկին ջերմ բարևներ ու համբույրներ է ուղարկում, և հիշեցնում, որ մայրիկի կանաչ աչքերն իր թալիսմանն են»:
Թագավորն այս նամակները կարդում է տղայի, հարսի և կնոջ հետ, քանի որ քեռու գործերը լավ չէին: Հարսի հետ վիճել, բաժանության հարց էր լուծում: Բոլորով միասին գրում են մի հրովարտակ, որով երկրում պառլամենտական կառավարում է մտցվում:
Խեղճ ավագ տղաների մոտից տանում են և հատուկ բաժինները և զորքը: Ամպրոպ պարզ երկնքում: Տղաները նորից են նամակ գրում; «Այ հեր, մենք հասկացանք, թե ով է այդ սոսկալի խորհուրդը քեզ տվել, քանի որ այն ժամանակ դու խելացի էիր: Մենակ գիժը կասի,-«Ոչ ի՜նձ, ոչ քե՜զ»: Գոնե իրեն պահեր անաստվածի աղջիկը, մնայինք թագավորական ընտանիքի անդամներ: Ամեն ինչ դժվարացել է, հիմա շուրջբոլորը դեպուտատներ են, մինիստրեր ու դիվանագետներ իրենց կանանցով, որոնց մոտ մեր մեծամիտը համեստության տիպար է: Ձեզ համար գյուղում հեշտ է: Դու քո չոբանների մոտ ես թագավոր, մայրիկն՝ իր թոռների, մեծամիտն էլ՝ գեղջկուհիների: Սրանց հետ առանց պաշտոնի ու ուժի դժվար է: Մի պաշտոն ու մի բաժին տուր, սրանց բոլորի լեզուն կարճացնեմ»:
Թագուհին է պատասխանում,-«Սիրելիներս, ձեր նամակները մեզ տխրեցնում են: Դրանցում միայն մեկ ախտ է պարզորոշ արտահայտվում՝ ամեն գնով հասնել գերագույն կարգավիճակի, և մյուս բոլորին՝ հարազատ, թե անծանոթ, տեսնել ներքևում, ավելի ցածր և անարժան վիճակում: Ո՞վ և ե՞րբ է ձեզ ներարկել այդ ախտը, և ինչու՞ ես այդքան խելամիտ չեմ եղել իմ կաթի հետ ձեզ դրա հակաթույնը փոխանցելու համար: Ծնողի իրավունքով և հնարավորությունների չափով մենք ձեզ զրկում ենք դրան հասնելու լծակներից: Դուք պատրաստ եք զոհել ցանկացածի, լինի եղբայր, թե օտար, ձեր փառասիրությանը հագուրդ տալու համար: Նմանի հանդեպ ո՞ր մի առավելությունը կարդարացնի հեղված արյունը, և կպատասխանի այդ նպատակի համար զոհված զինվորի զավակի անխոս հարցին՝ ու՞ր է իմ հայրը: Ինչու՞ իմ տղաներն այդքան հեշտությամբ հրահրվեցին սին գաղափարի ազդու ստվերից: Չգիտե՜մ, երևի սին գլխին սին գաղափարը կսազի: Դա էլ թող լինի ձեր անուղղակի գնահատականը ծնողական պարտքի կատարման մեր ջանքերին: Իսկ ձեր վայրենի մոտեցումը մեկմեկու հանդեպ, և արհամարհանքը մարդկային արժեքների համակարգին թող լինի մեր պատիժը և թունավորի մեր ծերունական առօրյան, քանզի մեր աճեցրած այգին այդքա՜ն հեշտությամբ ախտահարեցին ճիճուները: Մի երկու խոսք էլ իմ հարսներին՝ համեստ ու շնորհքով: Թագուհին հոգեվիճակ է և ոչ թե հպարտ տիկին, խոնարհ ծառայի կողքին: Մենք ձեզ թողել ենք որոշոկի կարողություն, շատացրեք այն, ընդլայնեք: Ուրախացեք եղածով, որը ձեզ մոտ, փառք աստծո, քիչ չի: Վայելեք կյանքը ձեզ արժանի շրջապատով: Ամեն կին էլ թագուհի է, եթե ինքն ուզում է և կարողանում է: Թագուհին հոգեվիճակ է և ոչ թե՝ կարգավիճակ»:
Ինչպես ասում են, ձեռագիրը թագուհունն է, գիրը՝ խորհրդականինը: Կծում է, կծում անիրավը, ոչինչ չի մոռացել, հիշաչար էլ է: Ամենաշնորհքով հարսն էլ մարդկանց զարմացնում է: Դարձել է բռնկվող, ամեն փուչ բանից բորբոքվում է, անհաջող բառեր օգտագործում: Վատ երազներ է տեսնում, որ իր կողքից ինչ որ լիքը պարկ են քարշ տալով տանում: Ոչ մի բախտ նայող բան չհասկացավ: Ամուսինը բոլորին համբերատար բացատրում է, որ հոգսերը շատացել են, փխրուն սիրտ ունի, և երկաթից չի: Կարևորը, դիպլոմը, հո կա: Հրեն, պատից կախ: Իսկ ամենահամեստ հարսը տարիքի և կոչումի համեմատ մեկ մեկ անհամեստ բաներ էր անում: Զարմանում էին և չէին հավատում, որ դա նույն անձնավորությունն է, բայց դե տարիքի հետ մենք բոլորս ենք փոխվում: Թագուհին է անընդհատ ինչ որ բանից դժգոհում, ինքն իրեն խոսում: Երեք հարսից էլ, փառք աստծո, գոհ է: Բայց ուր նստում է, փոքր հարսին է գովում: Մենք հասկանում ենք, որ վախեցա՜ծ է, կախում ունի, ա՜չք է մտնում: Բայց չի՜ կարելի տարբերություն դնել, կռի՜վ գցել: Ինչքա՜ն մի դժվար է երեք հարսին էլ հավասար սիրել: Մյուս կողմից էլ մեծացել է, խելքը՝ թռցրել: Գոնե մեղք է, քի՜չ տանջվի: Ավագ հարսները հիշելով նրա անարդար վերաբերմունքն իրենց հանդեպ, և անառողջ հայեցակետը, նրա ծերության տարիները կոչել են “չարի վերջը”, ու անհամբեր նորություններ են հավաքում գյուղից, զարգացնում ու լիցքավորում իրենց տեսությունը, որի նախաբանը վաղուց պատրաստ է: «Մենք քեզ կոչում էինք արդարամիտ տիրուհի Սերունդների դատից չե՜ս փախչի, սիրելիս»:
Թագավորն է սկսել շատ կարդալ: Հատկապես կանացի հոգեբանության մասին: Կարդում է, զարմանում ու կրկնում,-«Ինչու՞ աշակերտ և ուսանող ժամանակ դասերս լավ չեմ սովորել: Երջանիկ ծերությունս ապահովա՜ծ կլինեի»: Ասում են, նույնիսկ գիրք է գրել այդ թեմայով, բայց վախենում է տպագրել: Ումից է վախենում, չի ասում բայց մեզ հո պարզ է` փոքր հարսից: Ասում են, տվել է նրան, որ կարդա, իրեն անդուր բաժինը հանի, ու տա իր համաձայնությունը գրքի տպագրության համար:
Վերջ Բրյանսկ,
ք. Սուրաժ 01.2010